Autisme (ASS) en Hoogbegaafdheid

Ouders omschrijven some een kind met twee gezichten. Aan de ene kant een kind dat encyclopedische kennis heeft over één specifiek onderwerp, volwassen taal gebruikt en logische redeneringen opbouwt waar volwassenen van versteld staan. 

Aan de andere kant zien ze een kind dat volledig overstuur raakt als een afspraak vijf minuten verlaat is, dat geen aansluiting vindt in de klas, en dat fysiek ongemakkelijk wordt van 'simpele' sociale situaties zoals een verjaardagsfeestje. 

Als dit u bekend voorkomt, is het zeer goed mogelijk dat uw kind ‘tweemaal exceptioneel’ (2e) is: een combinatie van hoogbegaafdheid (HB) en een autismespectrumstoornis (ASS). Hoogbegaafdheid en autisme hebben namelijk overlappende kenmerken (zoals intense interesses en 'anders' zijn), maar ze creëren ook een diep innerlijk conflict in het kind. 

Het intellectuele schild: Waarom is dit zo moeilijk te zien? 

De diagnose ASS bij hoogbegaafde kinderen, met name bij meisjes, wordt vaak gemist. De hoge intelligentie fungeert als een 'intellectueel schild' of een vorm van perfecte camouflage. 

1. Hoogbegaafdheid maskeert ASS: Het kind is zo slim dat het sociale regels niet aanvoelt, maar rationaliseert. Het leert sociaal wenselijk gedrag te imiteren door observatie en logica, net zoals het wiskunde leert. Naar buiten toe lijkt het (vooral in één-op-één contact met volwassenen) redelijk te functioneren. Wat de buitenwereld niet ziet, is de extreme mentale uitputting die dit 'sociale toneelstuk' kost. De batterij is aan het eind van de schooldag volledig leeg, wat thuis vaak leidt tot uitbarstingen. 

2. ASS maskeert hoogbegaafdheid: Soms gebeurt het omgekeerde. De focus ligt volledig op de 'beperkingen' van het autisme: de rigide denkpatronen, de weerstand tegen nieuwe lesstof (omdat het anders is dan verwacht), of de sociale onhandigheid. Leerkrachten zien de weerstand of de letterlijke interpretatie van een opdracht en missen daardoor het abstracte, snelle denkvermogen dat eronder verborgen ligt. 

Het kind voelt zich door deze dynamiek vaak fundamenteel eenzaam. Het is te 'slim' om aansluiting te vinden bij leeftijdsgenoten, maar te 'rigide' of 'sociaal onhandig' om aansluiting te vinden bij intellectuele gelijken. 

Signalen van de dubbele diagnose 

Deze combinatie uit zich in een reeks innerlijke tegenstrijdigheden. Hoewel alleen gespecialiseerde diagnostiek uitsluitsel kan geven, zijn dit signalen die wij bij Kadee en Kadet vaak als eerste horen van ouders: 

• Geavanceerde taal, letterlijke interpretatie: Een enorme woordenschat en complexe zinsbouw, maar struikelen over sarcasme, spreekwoorden of non-verbale signalen. 

• Diepgaande, 'obsessieve' interesses: Waar veel hoogbegaafden breed geïnteresseerd zijn, kan de HB+ASS-combinatie leiden tot een extreem diepe, bijna encyclopedische kennis over een (vaak smal) onderwerp. 

• Extreem rechtvaardigheidsgevoel: Dit is sterk bij HB, maar bij ASS wordt het rigide. Regels zijn regels. Een kind kan totaal van slag zijn als een leerkracht een 'onlogische' uitzondering maakt. 

• Sociaal 'willen' maar niet 'kunnen': Het kind verlangt (in tegenstelling tot het stereotype) vaak wel naar contact, maar mist de intuïtieve 'handleiding' voor vriendschap en 'small talk'. 

• Intellectuele onderprikkeling, zintuiglijke óverprikkeling: Het kind verveelt zich dood bij de lesstof (HB), maar raakt tegelijkertijd volledig overbelast door het lawaai in de klas, het licht, of een kriebelend kledinglabel (ASS). 

• De 'waarom'-vraag: Dit kind moet alles logisch begrijpen. Het neemt geen instructie aan 'omdat het moet'. Het moet passen in hun (vaak rigide) logische systeem. 

• Angst voor verandering versus afkeer van routine: Dit is de pijnlijkste paradox. Het HB-brein haat saaie herhaling en wil nieuwe uitdaging. Het ASS-brein heeft voorspelbaarheid nodig en raakt in paniek van onverwachte veranderingen. 

De mythen voorbij: Het is geen 'onwil', het is 'onvermogen' 

De grootste valkuil is denken dat het kind "niet flexibel wil zijn" of "zich niet wil aanpassen". 

Het is cruciaal om te begrijpen dat dit geen koppigheid is; het is een neurologische noodzaak. 

• Het hoogbegaafde brein van uw kind snakt naar intellectuele diepgang en logica. 

• Het autistische brein van uw kind snakt naar voorspelbaarheid en emotionele veiligheid. 

Als de wereld onlogisch (HB) én onvoorspelbaar (ASS) aanvoelt, is het resultaat angst, weerstand of een meltdown. Ze hebben een briljant intern besturingssysteem, maar het crasht zodra er onverwachte 'pop-ups' (sociale of zintuiglijke prikkels) verschijnen. 

Van inzicht naar oplossing: Hoe Kadee en Kadet helpt 

Herkent u dit? Dan weet u dat een standaard ASS-begeleiding (die vaak focust op simpele structuren) of standaard HB-begeleiding (die vaak focust op vrijheid) niet werkt. Uw kind heeft een hoog-complexe uitdaging nodig binnen een extreem veilige, voorspelbare structuur. 

Bij Kadee en Kadet hebben we onze begeleiding precies hierop ingericht. We bieden een plek waar beide kanten van uw kind gezien en gevoed worden. 

1. Voeding voor de motor (in een veilige haven): De 'Boost!-dagen' 

Het hoogbegaafde brein moét gevoed worden, maar het autistische brein heeft veiligheid nodig. Onze Boost!-dagen bieden het beste van twee werelden. Dit zijn geen chaotische 'doe-workshops', maar intellectueel uitdagende sessies: 

• Ontwikkelingsgelijken ontmoeten: De grootste opluchting voor deze kinderen. Eindelijk een plek waar ze niet 'raar' zijn. 

• Socializen op basis van inhoud: We doen geen 'small talk'. We socializen rond een gedeelde, diepe interesse (zoals wetenschap, filosofie, coderen). Dit is de ideale, natuurlijke sociale context voor een kind met ASS+HB. 

• Duidelijke structuur: De dagen zijn voorspelbaar, de opdrachten zijn helder, en de sociale regels zijn expliciet. Dit verlaagt de stress (ASS), waardoor het brein openstaat voor de uitdaging (HB). 

2. De handleiding voor de wereld: 'De Breinfabriek' 

Een kind met ASS+HB loopt vast op het vertalen van zijn briljante binnenwereld naar de chaotische buitenwereld. De executieve functies (plannen, flexibiliteit, organiseren) staan onder enorme druk. 

In onze sessies 'De Breinfabriek' werken we aan de praktische 'handleiding' die zij missen. Dit is cruciaal voor deze combinatie: 

• Leren 'schakelen': We trainen cognitieve flexibiliteit. Wat doe je als plan A (dat je logisch had uitgedacht) ineens verandert? 

• Sociale scripts en 'Theory of Mind': We helpen hen de 'onlogische' sociale wereld te begrijpen. Niet door te imiteren, maar door inzicht. "Waarom zegt iemand 'ja', maar bedoelt hij 'nee'?" 

• Plannen en organiseren: We bouwen samen een systeem dat hun logische brein aanspreekt, maar ook hun behoefte aan detail en voorspelbaarheid respecteert. 

3. Vakantieworkshops: Ontspanning door uitdaging

Schoolvakanties vormen voor het 2e-kind vaak een paradox: ze kijken uit naar de vrijheid, maar raken snel ontregeld door het wegvallen van de schoolstructuur en de dreigende verveling. Reguliere speelpleinwerkingen zijn vaak te luid, te chaotisch en intellectueel niet bevredigend.

Onze vakantieworkshops bieden de 'gulden middenweg'. We duiken diep in specifieke thema's, waardoor het brein geprikkeld blijft, maar binnen een rustig en overzichtelijk kader. Enkele voorbeelden uit ons aanbod:

• Thema-duiken (bv. Kelten & Geschiedenis): In plaats van oppervlakkig knutselen, dompelen we ons onder. We leren niet alleen over de Kelten, we bouwen forten, ontwerpen zwaarden en analyseren hun symboliek. Dit spreekt hun behoefte aan diepgang en encyclopedische kennis aan.

• STEM & Wetenschap: Voor de kinderen die willen weten hoe de wereld werkt. We experimenteren met zwaartekracht, bouwen katapulten of onderzoeken moerasdieren. Hier is 'waarom?' geen vervelende vraag, maar het startpunt van de dag.

• Sociale bedding: Omdat iedereen werkt aan een gezamenlijk, inhoudelijk project, ontstaat het contact vanzelf. Uw kind hoeft niet te worstelen met "hoe maak ik vrienden?", maar vindt aansluiting door samen een probleem op te lossen.

Alle activiteiten

U staat er niet alleen voor 

Het opvoeden van een tweemaal exceptioneel kind met deze specifieke combinatie vraagt om een delicate balans. Het vereist dat u het intellect eert, terwijl u de angst en overprikkeling serieus neemt. 

Bij Kadee en Kadet begrijpen we dit unieke logische labyrint. Wij zien de genialiteit áchter de rigiditeit. 

Herkent u uw kind in dit verhaal en zoekt u een plek waar het intellectueel kan vliegen, maar emotioneel veilig kan landen? 

Neem dan contact op voor een vrijblijvend kennismakingsgesprek. We bespreken graag wat Kadee en Kadet, met o.a. onze 'Boost!-dagen' en 'De Breinfabriek', voor uw gezin kan betekenen. 

Bronnen ter verdieping: 

Hoewel dit artikel is geschreven vanuit mijn professionele expertise, is de wetenschappelijke onderbouwing essentieel. Voor verdere verdieping kunt u de volgende bronnen raadplegen: 

• Balans Digitaal: De Nederlandse vereniging voor ouders van kinderen met leer- en gedragsstoornissen. Zij bieden veel informatie over de comorbiditeit van autisme. 

• Instituut Hoogbegaafdheid Volwassenen (IHBV) & Personen met Autisme (PAS): Deze organisaties publiceren vaak over de overlap en de diagnostische uitdagingen. 

• "Misdiagnosis and Dual Diagnoses of Gifted Children and Adults" door James T. Webb e.a. Een standaardwerk op het gebied van 'twice-exceptionality' en de valkuilen van misdiagnose. 

• werk van Martine F. Delfos: Een Nederlandse psycholoog die veel heeft geschreven over de specifieke combinatie van autisme en hoogbegaafdheid.